2024 yılı için uygulanan parasal sınır/tutarlar yüzde 43,93 oranında artırılarak 2025 yılı için uygulanacak. 2024 yılında 31 bin TL'yi aşmayan davalarda verilen kararlara karşı istinaf kanun yolu kapalıdır. Ya da temyiz yolunu kullanmada 2024 yılı için dava konusu tutarın 920 bin TL'yi aşması şart iken 2025 yılı için 1 milyon 324 bin TL'yi aşması gerekmektedir. Olur da aleyhte karar çıkarsa dava konusu tutar (40 bin TL) 2024 yılında istinaf kanun yolunu kullanma sınırı olan 31 bin TL'yi aştığından istinafa gidilebilir a ncak vergi mahkemesi, kararını 2025 yılı içinde örneğin 2025 Şubat ayında verirse bu kez 2024 yılı için istinaf kanun yolunu kullanma sınırı olan 31 bin TL değil, 2025 yılı sınırı olan 44 bin TL uygulanacak. Ayrıca Samsun Bölge İdare Mahkemesi 2. Vergi Dava Dairesi, temyiz yoluna gitmedeki parasal sınırlar için yani İYUK m.46/1. fıkrasının (b) bendinde temyize başvuruyu parasal tutarla sınırlayan hükmün Anayasa'nın 2., 10., 13., 36. ve 37. maddelerine aykırı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine başvurmuş, Mahkeme de ibarenin Anayasa'nın 13 ve 36. maddelerine aykırı olduğuna 13 Ekim 2023 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan kararla dokuz ay sonra yürürlüğe girmek üzere iptal etmişti. Diğer taraftan 9. yargı paketi ile bu düzenlemenin gelmesini beklerken bir anda 2 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 7524 sayılı Kanun ile 2 Ağustos 2024 tarihinde yürürlüğe girmek üzere hayatımıza girdi. Örneğin konusu 1 milyon TL olan bir davaya ilişkin 2024 Eylül ayında istinaf kanun yoluna gittik. 2024 yılında temyiz kanun yolunu kullanmada alt parasal sınır 920 bin TL iken 2025 yılında bu tutar 1 milyon 324 bin TL'ye yükselecek. Bölge idare mahkemesi (istinaf) kararını 2025 Ocak ayında verirse dava konusu tutar (1 milyon TL) 2025 yılı temyiz kanun yolunu kullanmadaki parasal sınır olan 1 milyon 324 bin TL'yi aşmadığından karar kesin olacaktır. Yani bölge idare mahkemesi kararını 2024 yılı içinde (örneğin Aralık 2024'te) vermiş olsaydı temyize gidebilecekken; 2025 yılında verdiği için temyiz yolu kullanılamamaktadır.

Aynı süreçten geçmelerine rağmen özlük hakları birçok muadil meslektaşlarına göre yetersiz olan meslek gruplarından bir tanesi de sosyal güvenlik denetmenleridir. Sosyal güvenlik denetmenleri, Sosyal Güvenlik Kurumu'nun taşra teşkilatında, 81 ilde, kayıt dışı istihdam, sahte işyeri, sahte sigortalılık, muvazaalı boşanma, iş kazası ve gelir tespiti konularında rehberlik ve denetim yapan, yapmış oldukları tespitler sonucu her yıl milyarlarca lira kamu zararının önüne geçen bugün itibariyle sayısı 2670'ye ulaşan bir kariyer meslek grubudur. Hatta Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan sosyal medya hesabından 2024 Ocak/Ekim döneminde yani yılın ilk 10 ayında 100 bin 500 iş yeri denetlendiğini ve neticede 1.713 sahte iş yeri, 17 bin 284 kayıt dışı çalışan, 67 bin 398 sahte sigortalı tespit edildiğini ayrıca 1 milyar 609 milyon 466 bin 742 lira da idari para cezası kesildiğini duyurdu. Bu denetimleri yapanlar sosyal güvenlik denetmenleridir. Ayrıca 2023 yılında 197 bin 380 adet sonuçlandırılan denetim ile 156 bin 945 adet rapor düzenlemişler. Sosyal güvenlik denetmenlerinin bir de dernekleri var; Sosyal güvenlik Denetmenleri Derneği, başkanı da bir sosyal güvenlik denetmeni olan Mustafa Şahin 'dir. Örneğin Çalışma ve sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde olan bir başmüfettiş yaklaşık 70 bin lira aylık maaş alırken aynı kıdeme sahip bir sosyal güvenlik denetmeni yaklaşık 54 bin lira almaktadır. Ezcümle bir denetim elemanı olan sosyal güvenlik denetmenlerinin özlük haklarının iyileştirilmesi Sosyal Güvenlik Kurumu'nun taşra teşkilatını güçlendirmiş olacak ve birçok nitelikli genç yurttaşımıza da cazip bir kariyer yolu sunulmuş olacaktır.

2024 yılında ödenecek emlak vergisinin ikinci taksitinin son günü 30 Kasım Cumartesi günüdür. Ancak 30 Kasım günü hafta sonuna (cumartesi) isabet etmesi nedeniyle ödeme süresinin son günü 2 Aralık Pazartesi'ne uzamaktadır. Emlak vergisinin 2 Aralık Pazartesi'ne kadar ödenmemesi durumunda ise ödenmesi gereken tutar üzerinden her ay için yüzde 4,5 gecikme zammı işleyecektir. 31 Aralık 2023 ve öncesinde Türkiye'deki bir sosyal güvenlik kurumundan emekli olanlar aşağıdaki şartları taşımaları durumunda 2024 ve sonraki yıllarda sahip oldukları tek konut için emlak vergisi ödemeyeceklerdir. Yani emlak vergisi ödenecektir. Erol Amca, odayı kiraya verdiği için konut, konut vasfını kaybettiğinden konutun tamamı için emlak vergisi ödeyecektir. Örneğin, Aralık 2023'te EYT'den emekli olan Kemal Amca (diğer şartları da sağlamak koşuluyla) bu istisnadan 2024 yılından itibaren yararlanacak. Yani 2023 yılı için emlak vergisini ödeyecek ama 2024'ten itibaren ödemeyecek. Ancak faiz, repo gibi kazanç varsa ve bu tutar 2023 yılı için 150 bin TL'yi, (2024 yılı için 230 bin TL'yi) aşmazsa sıfır oranlı emlak vergisinden yararlanılır; aşarsa yararlanılamaz. Üçüncü koşul emekli olan kişinin konutunun tek olması ve bu konutun da brüt 200 m 2'yi geçmemesi gerekmektedir. Örneğin, SGK'dan emekli aylığı dışında geliri olmayan Nesrin Hanım ile hâlâ bir kurumda ücret karşılığı çalışan eşi Ali Bey yarı yarıya hisseli 180 metrekare konut için yıllık bin 800 TL emlak vergisi ödemektedir. Diğer yarısını ise Ali Bey ödeyecek ve yıllık bin 800 TL yerine toplamda sadece 900 TL emlak vergisi ödenecektir. Yani ev hanımı Nesrin Hanım ile çalışan eşi yarı yarıya hisseli 180 metrekarelik bir konut için (brüt alan 200 m 2'yi aşmadığından) çalışan eş hissesi oranında emlak vergisini öderken ev hanımı Nesrin Hanım hissesine isabet eden kısım için emlak vergisi ödemeyecektir. Örneğin emekli olan eşi ile birlikte satın aldığı 300 metrekarelik konuttan dolayı eşiyle birlikte yarı yarıya ortak olan eş, kendi hissesine isabet eden metrekareyi değil evin brüt toplamı (300 metrekare) dikkate alınarak değerlendirileceğinden ve 300 metrekare de, 200 metrekareyi aşacağından eşler diğer koşulları sağlasa dahi bu istisnadan yararlanamayacaktır. Emekli olan kişi emeklilik sonrası çalışmaya devam ederse emlak vergisi ödeyecektir. Yani bu istisnadan yararlanmayacaktır. 2019'dan bu yanadır da sahip olduğu tek konut için emlak vergisi istisnasından yararlanıp emlak vergisini ödememektedir. Ancak hayat koşulları onu çalışmaya zorlamış ve 2 Aralık 2024 günü Samsun'da bulunan X hukuk bürosunda getir-götür işleri yapmak üzere işe başlamış. Nazım Bey 2024 yılı için emlak vergisi ödemeyecek ama 2025'ten itibaren istisnadan yararlanamayacak ve emlak vergisi ödeyecektir. 2010 yılında emekli oldunuz, başkaca bir geliriniz yok, 200 metrekareyi aşmayan bir (tek) konutunuz var ve bu konut için 2010 yılından bu yanadır da emlak vergisi ödediniz.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan geçen gün sosyal medya hesabından sahte sigorta denetimine ilişkin bazı veriler paylaştı. Paylaşımına göre 2024 Ocak/Ekim döneminde yani yılın ilk 10 ayında 100 bin 500 iş yeri denetlenmiş ve neticede 1.713 sahte iş yeri, 17 bin 284 kayıt dışı çalışan, 67 bin 398 sahte sigortalı tespit edilmiş. SGK'nın denetim raporlarına göre 10 m 2'lik bir dükkânda yüzlerce sigortalı kişi görülebilmektedir. SGK'nın 12.08.2021 tarih ve 2021/27 sayılı Genelgesi uyarınca sahte iş yeri, tabela iş yeri olarak da adlandırılan gerçekte hiçbir ticari ve mesleki faaliyeti olmadığı ve somut bir varlığı bulunmadığı halde, iş yeri dosyasından sahte sigortalılık bildirimi yapmak amacıyla, çoğu kez gerçekte var olmayan adresler beyan edilerek (boş arazi, boş dükkân vb.) sadece sahte sigortalı bildirmek amacıyla iş yeri dosyası tescil edilen yerlerdir. Sahte sigortalı bir kişi Devletin sunduğu sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Görüldüğü üzere sahte sigortalı kişi, işverenin kendisi için ödemesi gereken sigorta primini ödemediği halde yani sigortaya borcu olmasına rağmen bu kişi sahte de olsa sağlık hizmetlerinden yararlanabilmekte, ilaç alabilmektedir. SGK bu yolla zarara uğratılmaktadır. Örneğin, bir kişi üzerine bir iş yeri açılmakta ve onlarca kişi bu iş yerinde sigortalı görünmektedir. Ödenmeyen sigorta prim borçlarının muhatabı ise iş yeri sahibidir ve SGK, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun uyarınca iş yeri sahibinden cebri icra yoluyla tahsil etmeye çalışmaktadır. Bakan Işıkhan, tespit edilen 67 bin 398 sahte sigortalının kaçının emekli olduğu yönünde bir açıklama yapmadı. Sayıları 2.750 olan sosyal güvenlik denetmenleri, bu denetimleri yaparak sahte sigortalıları tespit ediyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek Geçenlerde Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek "Ülkemizde vergi yükünün yüksek olduğu algısı gerçeği yansıtmıyor. Toplam vergi yükü sıralamasında yüzde 20,8 ile 38 OECD ülkesi arasında en düşük vergi yüküne sahip üçüncü ülkeyiz" şeklinde bir açıklamada bulundu. Vergi yükü güncel oranlarını OECD, 21 Kasım saat 11:00'de kendi web sayfasında yayımladı. Bu verilere bakmadan önce isterseniz gelin öncelikle vergi yükü kavramını ardından da OECD'nin yayımladığı güncel verileri analiz edelim ki Bakan Şimşek'in haklı olup olmadığını anlayalım. Vergi yükünün çok fazla türü bulunmakla birlikte özellikle toplam vergi yükü ve bireysel vergi yükü konumuz açısından önem arz etmektedir. Daha basit bir ifadeyle ödenen vergilerin gelir içindeki paya vergi yükü denilir. Çünkü vergi esas itibariyle bir yüktür ve yükümlüler bu yükü hissederler. Yükümlülerin duyduğu yüke vergi tazyiki denir ki buna subjektif vergi yükü adı da verilir. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın kendi web sayfasında yayımladığı tabloda 2002-2023 yılı vergi yükleri görülmektedir. Örneğin bu tablodaki vergi yükü oranları Haziran 2024'e oranla yaklaşık binde iki oranında düşüş göstermiş. 2002 yılından 2023'e kadar vergi yüklerine bakıldığında ortalama toplumsal vergi yükü en düşük %18 ile 2002 ile 2022 yılı, en fazla olduğu yıl(lar) ise yüzde 20,2 ile 2010, 2011, 2013 ve 2016 yılıdır. Meksika, yüzde 17,7 ile en düşük vergi yüküne sahip ülke konumundadır. Ardından yüzde 20,6 ile Şili, İrlanda 21,9, Kolombiya ise 22,2 ile en altta yer almaktadır. Öncelikle 2023 yılında vergi yükünün OECD ortalaması yüzde 33,9; bizim ise yüzde 23,5'tir. En önemlilerinden bir tanesi vergi tazyiki mevzusudur. Bunu şöyle anlayalım; 2024 yılının ilk on ayında tahsil edilen 1 trilyon 176 milyar liranın yüzde 6'sı yıllık beyanname verenlerden; yaklaşık yüzde 93'ü ise stopaj yoluyla alınmış. Ancak son altı yıl ve 2024'te tahsil edilecek kurumlar vergisinin toplam vergi hasılatına oranının ortalaması yüzde 15,29'dur.

2024 yılı Ekim ayında merkezi yönetim bütçe giderleri 955,5 milyar TL, bütçe gelirleri 769,2 milyar TL ve bütçe açığı 186,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2023 yılı Ekim ayında 28 milyar 651 milyon TL faiz dışı açık verilmiş iken 2024 yılı Ekim ayında 50 milyar 53 milyon TL faiz dışı açık verilmiştir. 2024 yılı Ocak-Ekim döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri 8 trilyon 114,1 milyar TL, bütçe gelirleri 6 trilyon 853,8 milyar TL ve bütçe açığı 1 trilyon 260 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim bütçesi 2023 yılı Ocak-Ekim döneminde 608 milyar 63 milyon TL açık vermiş iken 2024 yılı Ocak-Ekim döneminde 1 trilyon 260 milyar 289 milyon TL açık vermiştir. 2023 yılı Ocak-Ekim döneminde 70 milyar 389 milyon TL faiz dışı açık verilmiş iken 2024 yılı Ocak-Ekim döneminde 211 milyar 385 milyon TL faiz dışı açık verilmiştir. Faiz hariç bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 77,3 oranında artarak 7 trilyon 65 milyar 211 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere 2024 Ocak-Ekim döneminde KDV ve ÖTV'nin toplam vergi gelirleri içindeki payı yüzde 52,21; dolaylı vergilerin payı yüzde 66,61 ve dolaysız vergilerin payı ise yüzde 33,39 olarak gerçekleşti. 2024 yılı Ocak-Ekim dönemi vergi gelirleri tahsilatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 70,4 oranında artarak 5 trilyon 777 milyar 663 milyon TL olmuştur.

O nedenle önce adalet sonra da vergi(lendirme)de adalet kavramını izah etmeye çalışayım. Adalet kavramını iki şekilde düşünmek gerekir; dağıtıcı adalet ve denkleştirici adalet. Vergi Usul Kanunu'nun Vergi Alacağının Tayini başlıklı Dördüncü Bölümünde (VUK m.19 il â m.23) vergilendirme aşamaları özel olarak belirlenmiştir. Bu süreçte, vergi idaresi, vergi ile ilgili 4 ayrı aşama uygular. Ancak bu 4 aşamadan önce verginin doğması yani vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi gerekmektedir. Devletin vergilendirme yetkisi, Anayasa m.73 uyarınca kamu giderlerinin finansmanı, yasallık, mali güç, genellik, eşitlik, vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı ile diğer ilgili anayasal ilkeler ile belirlenmiştir. Vergilendirmede adalet sağlandıktan sonraki aşamada verginin ne ölçüde adil olduğu saptanır ki buna da vergide adalet adı verilebilir. Bu nedenle vergi adaletinden bahsedilebilmesi için vergilendirmede adalet kavramına odaklanılmalı ve adaletin burada aran(ıl)ması gerekmektedir. Ezcümle adalet, vergilendirme sürecinde aranılıp tesis edilmeli ardından uygulamada gerçek hayata tesiri açısından- ne ölçüde adil olduğu saptanmalıdır ki bu noktada vergide adalet kavramı yerine vergilendirmede adalet kavramının kullanılması vergi tekniği açısından daha doğru bir kavram olacaktır.

Fiş/fatura düzenlemeyene (lokantacıya, markete vs.) VUK m.353 uyarınca özel usulsüzlük cezası kesiliyor ve bu, düzenlemeyene tebliğ ediliyor. Fiş/fatura almayana ve vermeyene yönelik cezalara ilişkin düzenlemeler 2 Ağustos 2024 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 7524 sayılı Kanunla yapılmıştı. Fiş/fatura almama durumunda fiş/faturayı almayan tüketicilere 5 bin lira ceza kesileceği (VUK m.353/3) herkesçe çok konuşuldu. Bunu, ben demiyorum 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) m.353/3 söylüyor. Yani Kanun (VUK m.353/3) diyor ki bir lokantada/kafede yediğiniz/içtiğiniz bir şey için fiş/fatura almazsanız o zaman o fiş/faturayı düzenlemeyene/vermeyene (lokantaya/kafeye) ceza kesilecek ayrıca bu fiş/faturayı almayan nihai tüketiciye de yani bize de 5 bin lira özel usulsüzlük cezası kesilecek. Bunu biraz açalım isterseniz, ilki fiş/fatura alma zorunluluğuyla alakalı. Yani fiş/fatura almamaya yönelik kesilecek özel usulsüzlük cezasını düzenleyen VUK m.353/3'ün dayanağı yani bu maddede sayılan nihai tüketicinin fiş/fatura almasını zorunlu kılan bir hüküm bulunmamaktadır. VUK m.353/3 ile kanunen zorunlu tutulmayan yani nihai tüketiciye fiş/fatura alma gibi bir görev/sorumluluk yükleyen bir hüküm yokken Gelir İdaresinin fiş/fatura almadı diye 5 bin lira ceza kesmeye kalkması ilginç bir durumdur. Bu uygulama fiş/fatura vs için geçerli değildir. 2 Ağustos 2024 tarihinden önce fiş/fatura almadığınız tespit edildiğinde kesilen ceza, bir tutanakla tespit edilir ve tutanağın bir nüshası size verilip -tutanak, ihbarname yerine geçerek- tebliğ edilmiş olurdu. Ancak 2 Ağustos tarihinde yürürlüğe girecek şekilde yapılan değişiklikle ceza kesilene yapılacak özel tebliğ hükmü maddeden (VUK m.353/3) çıkarıldı. Ancak fiş/fatura almayana ise fiş/fatura alma zorunluluğu kanunen olmadığı ve ceza kesilse bile bunu mükellefe usulen tebliğ edemeyeceği için Maliye, fiş/fatura almayana şu an ceza kes(e)memekte.

Aşağıda açıklayacağım bazı vergi, harç ve cezalar önümüzdeki yılbaşından itibaren yüzde 43,93 oranında zamlı ödenebilecek. 2025 yılında uygulanmak üzere bu oran yüzde 43,93 olarak belirlendi. m298/B uyarınca yeniden değerleme oranı yüzde 43,93 olarak açıklandı. Bu değer, Emlak Vergisi Kanunu'nun 29'uncu maddesinde bulunan vergi değeridir ve bu değer her yıl yeniden değerleme oranının yarısı oranında artırılarak uygulanmaktadır. Önümüzdeki yıl emlak vergisi yüzde 43,93'ün yarısı olan yüzde 21,97 oranında zamlı ödenecek. Yani bu yıl 100 TL emlak vergisi ödediyseniz önümüzdeki yıl 122 TL ödeyeceksiniz. Yurt dışından getirilen cep telefonları için de uygulanacak tutarı 31.692 TL'den 45.614 TL'ye yükseldi. Vergi Usul Kanunu'nda düzenlenen idari para cezaları da Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer 414'üncü maddesi uyarınca yeniden değerleme oranı kadar artırılacaktır. Trafik cezaları da yüzde 43,93 oranında artırılacak. Trafik cezalarında kırmızı ışık ihlalinin cezası 1.506 TL'den 2.167 TL'ye çıkacak. Aşağıda 1 Ocak 2025'ten itibaren uygulanacak trafik para cezaları bulunmaktadır. Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu'nun 10'uncu maddesi uyarınca ödenecek tutarlar her yıl yeniden değerleme oranı kadar artırılarak uygulanmaktadır. Ancak Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu m.10 taşıt değerleri ve vergi miktarları YDO oranında artırılır ve Cumhurbaşkanı yüzde 20'sinden az olmamak üzere yeni oranlar belirleyebilir. Bunlar, konut kira gelirlerinden elde edilen istisna tutarı (GVK m.21), iş yeri dışında yemek verilen ücretliye uygulanacak istisna yemek bedeli (GVK m.23/8) ve özellikle tüm ücretlileri/gelir vergisi mükelleflerini ilgilendiren vergi dilimi de (GVK m.103) yeniden değerleme oranı kadar artırılacaktır. Buna göre GVK m.103 uyarınca 1 Ocak 2025'ten itibaren uygulanacak gelir vergisi tarifesinin ilk dilimi 158 bin TL olacaktır. Yani bu yıl yüzde 20'lik dilime geçmek için yıl içinde ücretinin toplamının 110 bin TL'yi aşması gerekirken 2025 yılında " bu tutar 158 bin TL'yi aşarsa " şeklinde düzenlenecektir. Damga Vergisi Kanunu mük. m.30 uyarınca maktu damga vergisi YDO oranında artırılır ve Cumhurbaşkanının bu tutarları farklı oranlarda değiştirme yetkisi vardır.

Ekim ve kasım enflasyon verileri, Şimşek'in asgari ücrete bakışı ve kamuoyu baskısıyla birlikte değerlendirdiğimde asgari ücret artışının orta noktada bir yerlerde yani... SGK verilerine göre Temmuz 2024 itibariyle sosyal güvenlik destek primi ödeyen çalışanların da eklenmesi sonucunda toplam çalışan sayısı 22.465.723 kişidir. 1 Ocak 2024 itibariyle de net asgari ücret 17 bin 2 liradır. 1 Ocak 2022 yılından bu yanadır asgari ücret elde eden kişilerin asgari ücreti, gelir ve damga vergisinden istisna edilmiştir. Yani 2024 yılında net 17.002 TL ücret gelirlerinden gelir vergisi alınmamaktadır. Özetle net asgari ücret tutarı gelir vergisinden, brüt asgari ücret tutarı ise damga vergisinden istisnadır. Asgari ücret istisnası da dahil olmak üzere her yıl bütçe kanunu yapılırken takip eden üç yılın (bu yıl 2025, 2026 ve 2027 yıllarına ilişkin) vergi harcama [1] tahmin tutarları da bütçe kanunu ekinde yayımlanmaktadır. Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere 1 Ocak 2022 tarihinden bu yanadır uygulanan GVK m.23/18 uyarınca asgari ücrete kadar vergi istisnası dolayısıyla gelir vergisine ilişkin vergi harcama oranı ciddi şekilde artış göstermiştir. Ama sanıyorum Yılmaz, asgari ücrete kadar olan ücretlere uygulanan gelir ve damga vergisi istisnasından dolayı ortaya çıkan kaybı ifade ediyor. GVK m.17 ile GVK m.22/4 de bu yılki vergi harcama listesine eklendi. 2024 yılı gelir vergisi vergi harcama tutarı 1 trilyon 6 milyar lira; 2025 yılında hedeflenen ise 1 trilyon 418 milyar liradır. Bu nedenle 2025 yılı vergi harcama listesinin 2024'e nazaran genişletildiği de göz önüne alındığında ve diğer istisna/muafiyet kalemlerin de benzer oranda artırıldığı varsayımı altında asgari ücretin maksimum yüzde 41'e yakın bir oranda artması söz konusu olabilir. Hatta daha da spesifik bir tahmin yaparak yüzde 35 artacağını ve net asgari ücretin 22.953 lira olacağını sanıyorum.

Her yıl bütçe kanunu yapılırken takip eden üç yılın (bu yıl 2025, 2026 ve 2027 yıllarına ilişkin) vergi harcama tahmin tutarları da bütçe kanunu ekinde yayımlanmaktadır. 2025 yılı Bütçe Kanun Teklifi nin 142 ila 171'inci sayfalarında vergi harcama tahminleriyle istisna ve muafiyetlerin bulunduğu kanun ve maddeleri de bulunmaktadır. Vergi harcaması kavramı pek bilinen bir kavram değil. Hatta vergi harcaması, devletin vergi toplarken yaptığı harcamalar demek değildir. Bunların tamamı vergi harcamasıdır. Hayır elbette, kendi kanunlarında da kendi gelir ve/veya işlemlerini de vergi dışında tutabilmektedir kurumlar. 2025 yılı Bütçe Kanun Teklifi ekinde yer alan Vergi Harcamalarının Kanuni Dayanaklarına İlişkin Liste'de 213 adet kanuna ilişkin 663 adet madde/bent bulunmaktadır. Aşağıda son 5 yıla ilişkin ve 2024 ile 2025 yılı bütçe kanun teklifi uyarınca vergi harcama tutarları ve ilgili yıldaki vergi geliri içindeki payları yer almaktadır [1]. 2024 ve 2025 yılı Bütçe Kanun Tekliflerinde yer alan vergi gelir hedeflerinden red ve iadeler düşüldükten sonraki tutarlara yer verdim. Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere toplam vergi harcamalarının toplam vergi hasılatına oranı 2024 yılı için yüzde 29,83; 2025 yılı için ise yüzde 26,97 olarak tahmin edilmiş. Yani devlet 2025 yılında 100 TL vergi geliri hedeflemiş ise bunun 26,97 lirasından iraden vazgeçecektir. 2024 ve 2025 yılı dâhil yedi (7) yılın vergi harcama tutarlarının vergi hasılatına oranının ortalaması ise yüzde 23,28'dir.

Büyük Buhran sırasında 70 katlı ünlü Rockefeller Center'ın inşaatında çalışan işçiler 95 yıl önce bugün -24 Ekim 1929- yine bir perşembe günü dünyanın gördüğü en büyük krizlerden birinin patlak verdiği gündür. Ekonomik kriz ise ekonomide aniden ve beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan olayların ülke ekonomisi ile maliyesini ciddi anlamda sarsacak sonuçlar ortaya çıkaran bir sebep (belki de sonuç) olarak düşünülmelidir. Çincede kriz kavramının karşılığı " weiji " dir. 1920 yılının başlarında ABD savaştan çıkmış, reel üretim hızla artmış, reel ücretler yükselmiş, satın alma gücü artmış, artan talep nedeniyle de ciddi bir üretim artışı yaşanmıştı. Ancak her güzel şeyin bir sonu vardı ve kriz yaklaşıyordu. Buhranın 24 Ekim 1929 günü, borsanın çökmesiyle başladığı ve ülkenin harcama politikalarını değiştirmeye başladığı 1933 Mart ayına kadar sürdüğü genel kabul görmektedir. O gün ABD borsası çöktü. Böylece 1929 yılında Kara Perşembe ile başlayan çöküş, iki yıl içinde borsanın yüzde 90 değer yitirmesine yol açmıştı [1]. Krizin ortaya çıkmasının temel nedenlerinden biri, ABD ekonomisinin kartelleşen ve tröstleşen büyük firmalara dayanmasıydı. 1929 yılında ABD'de holding sayısı 200 kadardı [2]. Bu da krizin temel nedenlerinden biri sayılabilir. 1929 Kriz öncesi Klasik Ekonomik anlayış ABD'de etkiliydi. ABD, özellikle Birinci Dünya Savaşında 20 devlete borç vermişti. Örneğin Amerika 9 Şubat 1922 tarihinde 13 devlet ile çok uzun vadeli anlaşmalar yaptı. Bunlardan biri olan İngiltere ise ilk 10 sene yüzde 3, müteakip yıllarda ise yüzde 2,5 faiz ile 62 yılda ödeyecekti. ABD'nin borsa spekülasyonu gibi hatalarının olduğunu kabullense de buğday, kauçuk, şeker, gümüş, çinko ve pamuğun aşırı üretiminden tüm dünyayı sorumlu tutmuştu [4]. ABD'de çıkan bu krizin nedenleri tartışılırken günah keçisi doğal olarak o dönemin ülke idarecileri görülmüştü. Kriz sonrası tüm dünya daha fazla devlet odaklı politikalara yönelmişti. Günümüzde bile kriz ifadelerinin her kullanıldığı yerde Keynes ve Marks'ın adı zikredilmekte hatta bir kısım gazete bile manşetten " Keynes ve Marks haklı mı çıktı?" ya da "Daha düne kadar adı anılmayan Keynes ve Marks gibi isimler ana akım günlük gazetelerin bile sayfalarından inmez oldu. [7] " şeklinde başlıklara fazlasıyla yer vermişti. Bu krizden en az etkilenen ülkelerden biri de Türkiye'dir. Ancak kriz, ülkemizi hiç etkilemedi değil. [1] Louis Pommery; Yeni Zamanların İktisat Tarihi 1880-1939, Cahit Talas (çev.): Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1956, s.93 [2] Cafer Unay; Ekonomik Konjonktür (Analiz, Teori, Tahmin), 3. Baskı, Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1988, Bursa, s.87. [5] Sumru Öz; Kriz ve Korumacılık: Tarih Tekerrür Edecek mi?, Tüsiad - Koç Üniversitesi Ekonomik Araştırma Forumu Çalışma Raporu Serisi, Temmuz 2009, 2018, s.13; Dietmar Rothermund; The global impact of the Great Depression 1929-1939. Routledge, 2002, s. 6-7. [8] Bu yazı daha önce kitap bölümü olarak yazdığımız Murat Batı Emine Yöney; 1929 Ekonomik Kriz ve Mali Sonuç, Okan Üniversitesi Yayınları, 2019. Eserinden bazı bölümleri alıntılanarak oluşturulmuştur.